Etappe 2 Blaricum - Laren
Kenmerken
Negen huggen, hoogste punt van het Gooi, een mooie wandeling door bos en hei.
Samenvatting
Vandaag lopen we de tweede etappe van de HUG wandelingen en starten in Blaricum bij de bushalte van lijn 108 Huizerhoogt. Je kunt hier de auto neerzetten en gaan lopen. Als je bij het eindpunt bij het Sint Janskerkhof komt, neem dan bus 108 (richting Huizen) terug naar de auto. Zelf doe ik dat liever andersom en zet de auto bij het eindpunt en neem dan eerst de bus voor ik aan de wandeling begin. Maar ieder zijn smaak.
Deze wandeling gaat over het hoogste gedeelte van het Gooi en verreweg het grootste gedeelte gaat over niet verharde wegen en paden. Na een heel klein stukje door een villawijk komen we in de bossen en na één kilometer al bij onze eerste hug, de Tafelberg. Het is meteen het hoogtepunt van de wandeling, want bovenop is dit met 39 m het hoogste punt van het Gooi. Na deze berg beklommen te hebben gaan we echt de hei op en lopen naar het noorden om bij onze tweede hug te komen: de Bussumerhoogt, die 28 m hoog is. Dit was vroeger een bekend uitzichtpunt vanwaar je over de Zuiderzee kon kijken, maar nu is het uitzicht beperkt tot de hei. We lopen langs de rand van het bos en komen langs een leemkuil. We volgen de zandrug, die de naam Kooltjerug gekregen heeft met een hoogte van 31 m. Hierna dalen we af en komen we in een bos, waar een bijzondere steen te zien is. We lopen om de Bikberg (20 m) heen en even later staan we op onze vierde hug, de Trappenberg (21 m), een voormalige uitzichtheuvel. Spoedig daarna zijn we weer op de heide en via een oude zandafgraving komen we op het plateau Laarderhoogt (29 m). Vervolgens wandelen wij door het landgoed Larenberg met een hoogte van 28 m. Ook deze hug dalen we weer af en komen we in een villawijk die op de flank van de Steenberg (29 m) ligt. Maar voor we de top kunnen bewonderen gaan we eerst door een tunneltje onder snelweg. Boven op de Steenberg staat de fraaie Larense watertoren. We zijn nu weer op een heideveld aangekomen: de Westerheide. Het had een haar gescheeld of Amsterdam had bijna 100 jaar geleden deze heide helemaal vol gebouwd met een tuinstad. Maar deze plannen zijn nooit uitgevoerd mede door de bemoeienissen van het net opgerichte Gooisch Natuurreservaat. Deze heide wordt door langharige runderen beweid. We lopen nu parallel aan een lange richel van stuifzand duinen, de Lange Heul (20 – 13 m). We naderen een bomenrij en de nieuwe weg naar Crailo. We nemen deze weg een stukje noordwaards en gaan dan door het bos om op de Bussumerheide te komen. Hier zien we een oorlogsmonument in de vorm van een houten kruis. Tenslotte lopen we over de Doodweg naar het eindpunt van de wandeling van vandaag het Hoogt van St Janskerkhof op 22 m. Hier ben je terug bij de auto of kun je de bus nemen.
Deze samenvatting met een kaartje kun je downloaden als PDF en printen om mee te nemen op je wandeling.
De GPX track kun je downloaden op je telefoon om te gebruiken tijdens de wandeling
Beschrijving van de wandeling
Overzichtskaartje tweede etappe
Deze etappe gaat over een hoog deel van het Gooi. Dat kun je goed zien op de rechter AHN hoogtekaart, waar bruin hoog is en geel lager. We komen langs tien huggen, maar drie daarvan liggen of diep in het bos of op niet-openbaar terrein. Daar lopen we dus noodgedwongen omheen.
Vandaag starten wij bij de bushalte Blaricum Huizenhoogt van lijn 108. Eerst lopen een stukje naar het westen (linksaf als je de bushalte achter je hebt) door de Dwarslaan langs een paar villa’s. Dan steeds rechtdoor, het pad wordt onverhard en je komt in het Kooltjesbos. De heide begint wat later. We lopen eerst over kleine paadje naar het zuiden en zijn dan aan de voet van de Tafelberg.
Tafelberg (Kooltjesberg): 39 m || 9 m
Tafelberg toegankelijk
via trap en met uitzicht
1.1 km
Situatie nu
Zoals de naam al zegt is de Tafelberg, een tafelberg en wat daaronder verstaan wordt, vind je hier. Deze grotendeels kunstmatige heuvel is 9 meter hoog en erg oud. Er zijn prehistorische vondsten gedaan en er omheen ligt ook een deel van een lage wal, die op de hoogtekaart goed is te zien. In vroegere tijden heette deze hug de Kooltjesberg en het verhaal gaat dat men hier vuren afstak als een soort vuurtoren voor de schepen op de Zuiderzee. Hoewel je toen ongetwijfeld de berg vanaf de zee kon zien, lijkt het mij toch een broodje aap. De Tafelberg ligt namelijk op bijna 4 km van de kust. Als je zo nodig een vuurtoren wil maken op een berg, dan kies je er toch eentje die vlak aan zee ligt, zoals de Eukenberg of de Aalberg. Maar je weet het nooit, misschien klopt het toch. Het is al lang een plaats, waar men graag naar toe ging om van het uitzicht te genieten. In de 17e eeuw heeft J. Cats dit schilderij gemaakt van een uitstapje van de gegoede burgerij naar de Tafelberg. Omdat er toen nog geen bossen waren kon je bij helder weer Urk op zo’n 50 km zien liggen. Aan de andere kant keek je naar Utrecht en Amersfoort. Er is toen ook een oriëntatie steen geplaatst met de plaatsen erop, die zichtbaar waren. Tegenwoordig is er van een uitzicht absoluut geen sprake meer en kun je nog net over een stukje van hei uitkijken. Boven op de berg stonden in de loop van de tijden ook diverse uitzichttorens. In de twintiger jaren van de vorige eeuw is de berg zelfs helemaal afgegraven om er een reservoir voor de drinkwaterleiding in aan te brengen. Die is inmiddels buitengebruik gesteld, maar is diep in de berg nog wel aanwezig. De uitzichttorens zijn al lang geleden wegens krakkemikkigheid afgebroken en lange tijd lag de berg er verwaarloosd bij. Maar in 2022 is hij helemaal opgeknapt en van een trap voorzien. Als je naar boven klimt, wat wij - als HUG wandelaar - natuurlijk allemaal doen, dan sta je op 39.3 m boven ANP en dit is het hoogste punt van het Gooi. Ik wil niet neerbuigend doen, maar het stelt natuurlijk niet veel voor vergeleken met de bergen rond Amerongen (70 m). Maar als je in het Gooi woont is het toch echt hoog
180° Panorama vanaf de Tafelberg
Topotijdreis
Nog een leuke anekdote; in 1823 deed de Nederlandse geleerde Gerrit Moll hier een geslaagde poging om de snelheid van het geluid te bepalen. Zie TVE blz 91. Dat ging ongeveer zo in zijn werk: hier op de Tafelberg was een observatie post en op de Amersfoortseberg, die op een afstand van 17.7 km ligt, plaatste men een kanon. Op een afgesproken tijd in de avond schoot men dat kanon af en noteerde men op de Tafelberg de tijd tussen het moment dat men het vuur van het kanon zag en het schot hoorde. Die tijd was gemiddeld 52.8 seconden.
Nu even een quiz: Wie kan uit deze gegevens de snelheid van het geluid uitrekenen in meter/seconde?
Het antwoord vind je hier.
Voor een moderne demonstratie van deze proef, kun je deze uitzending volgen.
Na dit hoogtepunt dalen we weer af naar de realiteit en gaan we nu echt de heide op en lopen over het fietspad langs het Kooltjesbos en zien dan in de verte de volgde hug opduiken: de Bussumerhoogt.
Bussumerhoogt: 28 m || 4 m
berg toegankelijk met uitzicht
naam fictief
1.7 km
Bussumerhoogt in de verte in de sneeuw
Bussumerhoogt in de mist.
Eigenlijk heeft deze hug geen officiële naam of althans die heb ik nog niet kunnen achterhalen. Daarom heb ik hem een fictieve benaming gegeven: Bussumerhoogt. Dit is niet zo maar een naam, want hij komt voor op oudere kaarten, zoals deze uit 1849, toen de heidegebieden weer eens werden geïnventariseerd. Het was 100 jaar geleden een bekend uitzichtspunt; op de Kaart van de Rijwielpaden in het Gooi en Eemland uit 1929 stond, dat je van hier tot Harderwijk en Marken kon kijken. Kom daar nu nog maar eens om! Maar het is absoluut nog steeds een markant heuveltje en het uitzicht terug de heide op is niet onaardig.
Bussumerhoogt uitzicht
We lopen nog een stukje langs de bosrand en komen dan bij een kuil met een omheining erom heen. Dit is een oude leemkuil, die in vroegere tijd is uitgegraven om bij het bruikbare leem te komen. Als je hier staat en naar je schoenen kijkt, zie je dat het zand een beetje oranje is. Dat komt omdat het met leem is vermengd. Je mag nu niet meer deze kuilen in, omdat er speciale kwetsbare plantjes groeien. Ondertussen gaan we verder en dalen iets af. Als je goed kijkt lopen we nu over een richel in de heide: de Kooltjesrug
Kooltjesrug: 28 m || 6 m
berg toegankelijk met uitzicht en stelling
naam fictief
2.0 km
naar de top van de Kooltjerug
UItzicht naar het oosten richting Tafelberg
Ook de naam Kooltjesrug is niet officieel maar door mij bedacht. Het is naar analogie van het Kooltjesberg en Kooltjesbos, dat wel bekende namen zijn. Het is een markante verhoging in het landschap en is even hoog als de onderkant van de Tafelberg. Daarmee zijn deze twee de hoogste natuurlijke plaatsen van het Gooi. Deze rug, die over de hele lengte van de heide loopt, is het directe gevolg van de opstuwing van de ijsmassa in de derde IJstijd. Dit kun je zien aan het grindrijke zand. Als je goed op de hoogtekaart van de Kooltjerug kijkt, zie je iets dat op een gracht rond de top lijkt. Dat is een stelling geweest, die in de eerste wereldoorlog is gegraven ter verdediging van Amsterdam. Zo’n belangrijk verdedigingswerk kon natuurlijk niet voor Duitse spionnen verborgen blijven en het is niet ondenkbaar dat ze daarom hebben afgezien om ons land aan te vallen 😊.
Steen van Bikbergen
Het pad gaat weer naar beneden waar we door een hek gaan en we steken de Crailoseweg over. Dit is een erg drukke weg, dus goed uitkijken. We nemen meteen het pad links het bos van landgoed Bikbergen in. Hier gaan we eerst een heel bijzondere steen bekijken: de Steen van Bikbergen. Hij ligt in een kuil iets aan de rechter kant van het pad. Hij is in 1953 door landarbeiders gevonden. Eerst stak er maar een klein stukje boven de grond uit, maar hij bleek bij verder graven toch wel erg groot te zijn. Nou zou je zeggen, een steen is een steen, maar dat is niet zo. In tegenstelling tot de vele andere zwerfkeien, die door het ijs zijn meegevoerd en voornamelijk uit Scandinavië komen, is deze steen hier ter plaatse ontstaan. Door chemische processen in de verschillende grondlagen zijn er stoffen neergeslagen, die in de loop van de tijd tot een grotere zandsteen samenklonterden. Je kunt zien dat de steen uit lagen bestaat en hij is ook zo zacht dat regenwater hem uitslijt. Ook is hij al in meerdere kleinere stenen uiteengevallen. Als er niets gebeurt zal hij dan ook langzaam “smelten”. Dergelijke zandstenen zijn ook op andere plaatsen in het Gooi gevonden, maar ze zijn daarbuiten nogal zeldzaam.
Na deze bijzonderheid lopen we verder door het bos rond de berg van Bikbergen.
Bikberg: 20 m
berg NIET toegankelijk naam fictief
3.4 km
Bikberg
De berg is eigenlijk meer een plateau dan een echte berg. Hij heeft zover ik weet ook geen officiële naam, maar de naam Bikberg lijkt me wel toepasselijk, want het hele gebied hier heet Bikbergen. De “top” ligt wat hoger tussen de bomen en de paden slingeren er omheen. Het zijn de restanten van een landschapspark van het landhuis Oud Bussem. Je kunt er dus niet echt bovenop op de top komen, tenzij je door het bos gaat struinen, maar dat mag natuurlijk niet.
We lopen eerst langs een grafheuvel en dan langs de achterkant van de berg naar beneden. Je kunt echt zien dat je een dalletje inloopt. Even verderop zien we door de bomen al de volgende berg opduiken: de Trappenberg.
Lusje
Oud Crailo
Lusje. Je kunt hier een extra lusje maken van 1.8 km en je loopt dan via een grote akker: De Driest. In de winter als er geen gewassen op staan, zie je midden in het land een bosje. Dit noemt men een geriefbosje. De boer gebruikte het hout van zo’n bosje voor zijn gerief dat wil, in dit geval, zeggen als brandhout voor de verwarming van het huis. Je komt vervolgens in het bosgebied van Crailo en tenslotte ben je op de Museumlaan. Hier kun je het landhuis bewonderen en iets verder in het bos is ook nog een bijenschans van de Imkervereninging Bussum. Even later zijn ook wij bij de Trappenberg. Hierbij de GPX file als je niet alleen op dit kaartje durft te lopen.
Lusje
Trappenberg (Trapjesberg): 21 m || 6 m
Vermaakberg via een trap toegankelijk
4.5 km
Trappenberg
De Trappenberg heeft enkele synoniemen: Trapjesberg en Berg van Rozenboom. Deze laatste naam komt van één van de toenmalige bewoners van het landgoed Crailoo, die deze berg 19e eeuw heeft aangelegd. Het is een typische kunstmatige gebruiksberg / geriefberg en diende “ter vermaeck” om van het mooie uitzicht over de Gooise heide te kunnen genieten. Misschien heeft er ook ooit een theekoepeltje op gestaan. We kunnen deze berg beklimmen, maar door alle bomen is er nu totaal geen uitzicht meer. Dus dalen we maar snel weer aan de andere kant er af. Hier liggen enkele echte zwerfstenen, die uit zandafgravingen in de buurt komen.
We komen nu op de Museumlaan, wat een nogal vreemde naam lijkt voor een bospad. Maar eind 19e eeuw had de eigenaar van Crailo een particulier museum, dat in het verlengde van dit laantje lag. Het museum in 1920 gesloopt. Gedurende die periode is een groot deel van het landgoed verkaveld en er staan nu villa’s op. Daar zien we echter niet veel van, want op de Museumlaan slaan we linksaf en komen langs een restant van de oude eng, waarop oude gewassen geteeld worden met gezaaide akkerbloemen aan de kant. We lopen langs een complex van gebouwen. Hier was oorspronkelijk een kindersanatorium en een revalidatiecentrum gevestigd en nu wordt het verbouwd tot een zorg- en wooncentrum voor ouderen.
Panorama zandafgraving Blaricummerheride
Topotijdtreis ca 1900
We steken weer de drukke weg Hilversum – Huizen over en komen op de Blaricummerheide. Vaak kun je hier schapen zien en wat verder op is ook een schaapskooi. Na ongeveer 500 m zijn wij bij een bomenrij gekomen en lopen hier de oude zandafgraving in. Deze afgraving heeft een lange geschiedenis. Hij is niet erg diep, maar wel uitgebreid. In de loop van de tijd is hier enorm veel zand afgevoerd, want zoals we al weten van etappe 1: “zand is goud”. Maar ook hier blijkt weer, dat zand weliswaar kostbaar is, maar als je het alleen met paard en wagen kan afvoeren, schiet het niet echt op. Hier midden op de heide zijn ook geen kanalen, zoals we op de eerste wandeling bij Oud Naarden hebben gezien.
Rond 1890 had de Gooische Stoomtram Maatschappij, die in het Gooi een uitgebreid tramwegnet bezat, behoefte aan zand voor zijn sporen over drassige land en legde een zijspoortje aan. Als je goed kijkt op de AHN hoogtekaart kun je het verloop nog zien. In die tijd kraaide er geen haan naar dat er flinke stukken van de heide werden afgegraven.
Veldspoor bij aanleg RW 1 (archief HKL)
Dat was wel even anders toen men in 1929 hier nog eens zand wilde gaan afgraven voor de aanleg van de nieuwe autoweg Rijksweg 1. Hier tegen braken zelfs landelijke protesten van natuurliefhebbers uit. Ook de santatorium directie was bang voor zandverstuivingen en roet van de stoomtreinen. Zelfs de minister is nog een kijkje komen nemen, maar de bezwaren werden ter zijde geschoven en de afzanding werd ter hand genomen. Deze keer werd er een veldspoortje aangelegd door de Museumlaan voor de afvoer van het zand. Maar een voorwaarde was dat er een landschapsarchitect aan te pas zou komen om het terrein weer een beetje op te knappen na de afgraving. Je ziet nu het resultaat. Toch niet echt slecht zou ik zeggen.
Afgeplagde hei. Foto Sander Koopman
Mijn windkanter
Bij het afplaggen van dit stuk van de Blaricummerheide in 2011 bleek dat de grond bezaaid ligt met kleinere en grotere keien. Sommigen daarvan hebben een typische platte vorm en worden windkanters genoemd. In de laatst ijstijd heerste hier een poolklimaat en er was praktisch geen vegetatie, zodat de wind met het meegevoerde zand er vrij spel had. De speciale vorm van de windkanters komt omdat ze lange tijd letterlijk gezandstraald zijn geweest. Dit plaatje laat een exemplaar zien dat ik hier gevonden heb.
Net als bij de Kooltjesrug heeft hier een stelling gelegen, maar het grootste deel hiervan is afgegraven. Het restant kun je nog zien op de AHN hoogtekaart
Detail AHN hoogtekaart Tafelbergse- en Blaricummerheide
We lopen de afgraving aan de steile kant weer uit en komen op de heide. Het pad loopt langzaam omhoog tot onze volgende hug.
Laarderhoogt (Looberg): 29 m
plateau toegankelijk met uitzicht
6.1 km
Larenhoogt
Eigenlijk zie je niet veel van dit plateau, maar we zitten weer bijna net zo hoog als de voet van de Tafelberg. Ook dit was vroeger een deel van het landgoed Crailo, maar het is eind 19e eeuw verkaveld. De Maatschappij tot Exploitatie van Bouwterreinen ‘Crailoo’ deed alles in het mogelijke om de verkoop te stimuleren. Ze legden zelfs een rij van nep-zwerfkeien van kippengaas en gips aan in het begin van de wijk. Deze “stenen” hebben de tand des tijds door staan en je kunt ze nu nog zien. Desondanks vlotte niet zo de verkoop van de kavels, hoewel de omgeving schitterend is en een villaatje hier niet misstaat. En de stoomtram stopte voor de deur. Wat wil je nog meer. Waarschijnlijk was de economische crisis hiervan de mede de oorzaak. Bovendien ligt het geheel toch nog een flink stuk van het station verwijderd.
Iets verder op ligt over de A1 het Ecoduct Laarderhoogt. Dit verbindt de natuurgebieden aan beide kanten van de snelweg met elkaar. Zo kunnen de hertjes van de oost hun vriendinnetjes in de west bezoeken. Ik bedoel natuurlijk de reeën. 😊
We steken de weg naar Huizen over en gaan door het hek en over een klein stukje hei en weer door een hek. Dit is het landgoed Larenberg. Hier op de hoek staan een flink aantal Makke Jannenbomen (tamme kastanjes) en in oktober is het goed kastanjes zoeken. We lopen het richeltje op aan de linkerkant en komen door een berceau. Dat is een rij bomen, meestal beuken, die bovenlangs zo worden geleid dat een tunnel wordt gevormd. Dit is om de edele dames in het verleden te beschermen tegen de felle zon, zodat ze niet bruin zou worden. Geen wonder dat ze vaak o-benen hadden door een gebrek aan vitamine D. We lopen dan verder en komen ongemerkt op de Larenberg.
Larenberg: 28 m
berg NIET toegankelijk
6.6 km
Larenberg
Landhuis Larenberg
Advertentie in Gids voor het Gooi, 1889
Deze berg stelt niet veel voor en is zelfs iets lager gelegen dan Larenhoogt en vormt hier eigenlijk een onderdeel van. De eigenlijke hug ligt op het deel van het landgoed, waar het huis staat en waar je niet mag wandelen. Wij komen dan ook niet veel verder dan een bank op een open plek in het bos naast een monumentale boom. Deze bank bestaat uit één grote balk gezaagd uit een boom van het bos. Bij mooi weer en rond 12:30 zit je hier heerlijk in de zon om je botterhammetje op te eten.
Na deze rustpauze lopen we verder door het bos en komen tenslotte bij een aantal huisjes en een oude boerderij. Hier kun je ook een blik werpen op het landhuis. Ik ben wel blij, dat ik daar niet woon, want zulke huizen zijn niet warm te stoken. We lopen langs een akkerlandje, dat een overblijfsel is van de vroegere uitgebreide Larense eng. De engen waren de gemeenschappelijke wei- en bouwlanden van de Erfgooiers, de oorspronkelijke boeren, die al sinds de middeleeuwen het Gooi bewerkten. We komen hier bij een laantje dat Paviljoensweg heet. Dit was oorspronkelijk de oprijlaan naar een destijds beroemd hotel: de Larenberg. Dat was in het begin van de 20e eeuw een heel bekend hotel/restaurant met een kinderspeelplaats en dus een paviljoen. Dit was een uitzichttoren met een Chinees tintje. Toen de autoweg Amersfoort – Amsterdam werd verlegd, kwam het hotel verder van de doorgaande weg te liggen en de zaken gingen steeds slechter. Uiteindelijk is het in 1935 gesloopt en alleen deze Paviljoensweg herinnert er nog aan.
We komen nu bij de oude straatweg, die linksaf naar het dorp Laren gaat. Laren was lange tijd, naast Naarden, de belangrijkste plaats in het Gooi en het was aanzienlijk groter dan Hilversum. Het lag net als Blaricum gunstig aan de oostkant van de “bergen” en net op de rand van het veengebied. Men had dus droge voeten, maar kon toch van de nabijheid van het water profiteren. De dorpen op de Utrechtse Heuvelrug, zoals Doorn, Leersum en Amerongen liggen ook op zo’n ideale positie.
Wij zijn nu onderaan de Larenhoogt / Larenberg gekomen en steken de weg over. Hier liep ook de stoomtram van de GSM. Door de plaatselijke bewoners werd hij ook wel de Gooische moordenaar genoemd vanwege de vele ongelukken en aanrijdingen met een tram, soms met dodelijke afloop. Hier vlakbij zijn in 1927 twee trams frontaal gebost met vier doden en vele gewonden tot gevolg. Zie het verslag van de krant. De persfoto is nogal luguber, want je kunt er nog twee slachtoffers op zien.
Omdat de weg hier nogal steil omhoog gaat, moest de stoomtram soms worden opgedrukt door een andere locomotief anders haalde hij het niet. Wij gaan rechtsaf en nemen de eerste weg (Rozenlaantje) links en ook hier gaat meteen weer omhoog. Dit is de volgende hug, de Steenberg, die we echter alleen aansnijden. We lopen dus alleen over de flank van de berg. Dit is een stuk met grote villa’s. De wegen volgen nog het oude patroon van vóór de bebouwing gezien de namen als Drift en Grindbank. Drift wijst naar de oude weg die van het dorp naar de heide liep en waarover men de schapen overdag heen leidde. ’s Avonds ging het dan weer terug omdat men de schapenmest nodig had voor het vruchtbaar maken van de zanderige engen. Ook waren er schaapskooien op de heide met dezelfde functie. Langs de weg Steenbergen staan een aantal Makke Jannen bomen. De weg wordt trouwens steeds smaller en is op het laatst zelfs onverhard. Dat is me ook wat, dan heb je een kapitale villa in het Gooi en je kunt er met je Bentley alleen over een zandpad komen! Dat is pas Geen Stijl.
We zijn nu heel dichtbij de snelweg A1. Dat zou een onoverkomelijke hindernis zijn voor ons wandelaars als er niet toevallig precies hier een tunneltje was. Daar gaan we dus gebruik van maken en we komen nu aan de westkant van de snelweg. We lopen weer langs enkele flinke Makke Jannen bomen en komen vlak bij de heide. Maar voor we daar aankomen gaan we eerst een klein lusje maken om de berg iets beter te bekijken.
Luchtfoto stellingen (ca 1925)
Detail kaart tweede deel van de etappe
Steenberg: 29m
platte berg NIET toegankelijk met watertoren en waterwin gebied
Watertoren nu
9.3 km
De Steenberg is een hug met een platte kop en ligt net als Huizenhoogt, de Tafelberg en Laarenhoogt op een hoog punt van de stuwwal. De top is niet toegankelijk omdat er een nog in bedrijf zijnde waterwinlocatie is met bovenop de fraaie Laarnse watertoren. Er wordt nog actief water opgepompt, gezuiverd en verder in de omliggende gemeenten gedistribueerd. De toren is ontworpen door de destijds beroemde architect Hamdorff, die in 1935 de opdracht kreeg een bouwwerk te maken dat harmonieus in het landschap paste. Dat is prima gelukt en het gebouw heeft dan ook een mooie architectuursprijs gewonnen en is nu een beschermd monument. Oorspronkelijk was de 35 meter hoge toren ook bedoeld als uitzichtstoren, maar daar is nu helaas geen sprake van. De toren heeft geen waterfunctie meer, want de benodigde waterdruk wordt tegenwoordig door pompen gerealiseerd.
Wij lopen langs een paar nieuwe villa’s en zien dan de watertoren van de achterkant. We komen langs een uitloop kuil van de water installaties. Kennelijk is die nodig als er iets te veel water in de tanks zit. Meestal druppelt er ook wat water uit deze overloop en het vormt een klein beekje met een leuke eigen vochtige biotoop. Iets voor de kenners. We lopen verder over het smalle pad door dit kleine stukje hei en komen bij de ingang van de Westerheide. Op het eerste gezicht mag die naam vreemd klinken want deze hei ligt toch echt ten oosten van Hilversum. Waarom heet het dan niet Oosterheide? Het antwoord vind je hier.
Amsterdam en het Gooi.
Je mag bij het begin van de heide even stil staan omdat het maar een haar had gescheeld of je keek hier nu tegen een huizenzee aan. Wat was het geval? Amsterdam heeft altijd al begerig naar het Gooi gekeken. Van de 17e tot 20e eeuw zijn enorme stukken zand van het Gooi afgegraven voor stadsuitbreidingen. In 1905 wilde de gemeente Amsterdam zelfs het Naardermeer gebruiken als afvaldump, maar daar werd door de publieke opinie een stokje voor gestoken en dat leidde zelfs tot de oprichting van Natuurmonumenten, o.a. door Jac. P. Thijsse (ja, die van de Verkade albums). In de twintiger jaren (van de vorige eeuw) bedacht de Amsterdamse wethouder De Miranda een plan voor een Tuinstad dat de gehele hei tussen Bussum en Hilversum zou beslaan. Als je naar het plaatje kijkt ziet het er wel fraai uit, maar de hele heide zou opgeven worden. Gelukkig kwam er direct veel weerstand tegen dit plan. Als tegen reactie, is toen het Gooisch Natuurreservaat opgericht, dat in 1933 een aantal heidegebieden kon aankopen. Dus eind goed al goed: je kijkt nu naar de heide en niet naar een stad!
We lopen nu over de heide parallel aan een heuvelrug, de Lange Heul.
Lange Heul: 20 - 13 m || 2 - 5 m
bergrug toegankelijk met uitzicht
9.8 - 12.3 km
Lange Heul met rechts in de verte de watertoren van Laren
De Lange Heul is een lange rij van stuifzand duinen, met een hoogte van ongeveer 3 tot 5 meter. Ze zijn ontstaan, nadat het landijs zich teruggetrokken had en ijzige winden, zand uit de droogliggende Noordzee aanvoerden. Door de vlakbij liggende Aartjesberg werden de wind afgebogen en nam de snelheid af. Hierdoor werd het zand in een lange rij neergelegd. Ook aan de andere kant van de Aartjesberg ligt zo’n richeltje, maar die is gemiddeld maar 2 meter hoog. Die noemen we dan maar de Korte Heul. In de middeleeuwen is er bewoning geweest en waarvan enkele opgegraven waterputten het bewijs zijn. Toch waren het voornamelijk woeste gronden. Deze gaven aanleiding tot griezelverhalen van een Reus die zijn zand verloor. De naam de Lange Heul, komt waarschijnlijk van heuvel (net als hug) en vandaar lange heuvel(s). Oorspronkelijk strekte de richel zich uit van de Steenberg tot over de spoorlijn Hilversum – Amsterdam. Het laatste deel is echter afgegraven bij de komst van de spoorlijn en de latere zanderij.
Rund bij Gebed zonder Eind
Oorlogsmonument
Als we een tijdje over de hei gelopen hebben komen we bij een bomenrij met een weg: de Nieuwe Crailoseweg. De bomen langs deze rechte weg zijn rond 1840 aangelegd door de Maatschappij tot Bevordering van de Cultuur in Gooiland. De Maatschappij wilde eigenlijk de hele “nutteloze” hei beplanten met bomen ter verfraaiing van het landschap en voor de houtindustrie. Verder dan deze bomen rij is men echter niet gekomen. De weg was een geliefd uitje voor de Hilversumse gegoeden, maar nogal al lang. Hij werd dan ook wel Gebed zonder Eind genoemd. Als het warm weer is liggen hier vaak de runderen te herkauwen. Ze zijn niet echt gevaarlijk als je ze tenminste geen schop onder hun achterste geeft. Door hun lange haren voor hun ogen kunnen ze trouwens toch weinig zien. Deze weg is overigens ook de scheiding van de heiden. De volgende heet de Bussumerheide. Maar daar gaan we nu nog niet heen. We lopen een stukje Gebed naar het noorden tot net buiten de veeroosters en gaan dan het bos in. We komen hier langs een paar heuveltjes. Dit zijn de restanten van de kogelvangers van schietbanen van de voormalige legerplaats Crailo. Even later komen we weer op een stukje hei en lopen we langs een oorlogsmomument in de vorm van een houten kruis. Hier zijn in 1941 vijf verzetsstrijders op de oude schietbaan gefusilleerd. Meer details kun je hier lezen. We gaan nu weer door een hek en lopen nu echt over de Bussumerheide. Over deze heide zijn nog wel wat bijzonderheden te vermelden, maar dat laten we aan de beschrijving van de volgende etappe over. We lopen tot we weer bij de Lange Heul aankomen. Je kunt hier goed zien dat het echte een richel in het landschap is. Bovenop de Heul staat een bankje met een wijds uitzicht rondom.
360 ° Panorama vanaf de Lange Heul bij de Doodweg
Detail AHN hoogtekaart Westerheide
We slaan hier linksaf en lopen over de oude Doodweg van Bussum naar St Janskerkhof. De Katholieken lieten hun doden daar graag begraven, maar moesten dan wel de hei over via deze kaarsrechte Doodweg. Omdat wij nog in leven zijn, kunnen wij op eigen kracht deze weg in de richting van het kerkhof volgen. Wat je in het veld niet goed kunt zien, maar op de AHN hoogtekaart wel duidelijk is, zijn de vele langgerekte kuilen en kuiltjes, die vaak in elkaars verlengde liggen. Grind, dat oorspronkelijk uit de middel Europese bergen kwam is lang geleden door de grote rivieren in de Nederlandse delta afgezet. Gedurende de ijstijd zijn die lagen door de ijsmassa’s opgestuwd en kwamen hier in lange strengen aan de oppervlakte, die de richting van het ijsfront volgde. Later konden deze grindbanken door de boeren eenvoudig worden opgegraven. Men volgde gewoon de kiezels in de bodem en het gevolg is hele rijen van kuilen.
Ook zijn er op de heide verschillende grafheuvels te vinden, maar die zullen we deze wandeling niet van dichtbij kunnen bekijken. Nadat we nog de Korte Heul zijn overgestoken stijgt de weg langzaam naar de Hoogte van St Janskerkhof op 22 m, ons einddoel van vandaag. Hier staat ook de auto als je die hier vanmorgen hebt neergezet. Als je helemaal met het openbaar vervoer reist kun je hier de bus naar station Hilversum nemen. De actuele vertrektijden vind je hier. De verhalen over het kerkhof, de hoogte en het Geologisch Museum Hofman komen bij de volgende etappe aan de beurt.
De actuele vertrektijden vindt je hier
