top of page

              Etappe 6 Baarn - Soest Zuid

Een etappe met een historisch bos, een stad, zichtlanen, twee watertorens en een paleis.
Kenmerken
Picture9.jpg

Voor de kaartlegenda zie hier.

Samenvatting

We beginnen waar we de vorige wandeling zijn geëindigd bij station Baarn.
Wie met de auto komt, kan deze parkeren op de P+R-parkeerplaats. We lopen richting de westzijde — dus niet naar de kant van het dorp. Excuses: ik bedoel natuurlijk stad, want Baarn heeft sinds 1350 stadsrechten! Al snel duiken we het Baarnse Bos in en komen langs de Grote Kom①, een vijver in het midden van het bos. Vervolgens volgen we verschillende bospaden en steken de drukke weg over om in het Paardenbos te komen. Hier gaan we bijna ongemerkt over een kleine verhoging, een flank van onze eerste hug. Daarna kruisen we opnieuw een weg en komen in het Roosterbos met een plateau van 14 meter hoog. We lopen langs een oude wal die bekend staat als Franse Kamp②. We volgen een aantal bospaden en steken via een voetgangersbrug de spoorlijn over. We blijven nog even in het bos en bereiken vervolgens de Baarnse Berg③, een plateau waarop rond een langgerekte vijver een villawijk is gebouwd. Hier bevindt zich een historisch punt, de Starreberg (16 m), waar vroeger een stelsel van sterlanen lag. Vanaf hier kon men toen de Dom van Utrecht en de kerktoren van Loosdrecht zien, maar van dat uitzicht is inmiddels niets meer over. Achter in de tuin van een van de villa’s ligt het hoogste punt van Baarn, de Eemnesserbergje (21 m). Dit was ooit een uitzichtheuveltje dat behoorde tot de tuinen van paleis Soestdijk. Iets verder komen we op een viersprong, de top van de Hoge Eng (17 m). We lopen langs de oude watertoren④, die is omgebouwd tot een woning. Daarna dalen we de hug af en komen in de kern van het dorp met een sfeervolle brink⑤.
Wie wil kan hier een klein ommetje maken naar het Cantonspark⑥ met de grote orangerie, de Wintertuin, genaamd. We komen weer samen op de Torenlaan, steken het spoor over om opnieuw het Baarnse Bos in te gaan. We passeren een kleinere vijver, de Linden Kom⑦ en wandelen door een loofgang⑧ en langs enkele rustige boslaantjes. Wanneer we het bos verlaten, zien we links een grote gedenknaald ter nagedachtenis aan de Slag bij Waterloo. Deze weg loopt kaarsrecht naar paleis Soestdijk⑨ en is dus een echte zichtlijn.
We bevinden ons nu in het lage gebied tussen de bergen van Baarn en Soest. Hier loopt een kleine vaart⑩, ooit gebruikt voor de afvoer van turf. Bijna was dit een groot kanaal geworden dat Utrecht met de Zuiderzee moest verbinden, maar dat ambitieuze plan is uiteindelijk nooit gerealiseerd. We steken opnieuw een drukke weg over en komen in Soestdijk. De weg gaat omhoog en we bereiken de volgende hug: de Lazarusberg (21 m). Iets verderop staat de watertoren⑪ van Soest, die ook is omgebouwd tot een woning. Hij staat op een kleine verhoging, de Steenberg (20 m). We bevinden ons nu op de Soestereng, waarvan het noordelijke deel inmiddels volledig is volgebouwd. Pas verderop zie je landbouwvelden en krijgt het landschap iets van de oorspronkelijke eng terug. We zijn nu bij een molen⑫, De Windhond gekomen. Even verderop zien we het laatste hugje van vandaag: de Engerberg (18 m), een onlangs gerestaureerde grafheuvel. Via een smal pad dalen we af naar het “dal” en bereiken station Soest Zuid, het eindpunt van deze etappe. Hier kun je de trein terug naar Baarn nemen of verder reizen in de richting van Utrecht.

Deze samenvatting met het kaartje kun je downloaden als PDF en printen om mee te nemen op je wandeling. De GPX track kun je downloaden op je telefoon om te gebruiken tijdens de wandeling 

Inleiding

Tijdens de voorlaatste ijstijd schoof een dik pak landijs vanuit het noorden door de Gelderse Valei en stuwde zand, grind en klei tot hoge ruggen op. Zo ontstonden het Gooi en de Utrechtse Heuvelrug. Door afzonderlijke tongetjes van deze grotere ijskap raakten enkele stukken van de oorspronkelijke stuwwal los van de rest. De Vuurscheberg, de Baarnseberg en de Soestereng zijn zulke afgescheiden heuvels, die als een soort eilanden midden in het lage land zijn blijven staan. Het landijs dat deze heuvels heeft gevormd, heeft ze later ook bedekt en afgeschuurd. Door deze afvlakking zien we nu in het landschap brede en vlakke kruinen in de vorm van terrassen en plateaus zonder een duidelijke top. Daartussen liggen bredere dalen. In de laagste delen, zoals de Laagte van Pijnenburg, was de afwatering slecht en ontstonden in de loop van duizenden jaren uitgestrekte veengebieden.

Tijdens de laatste ijstijd bereikte het ijs ons gebied niet meer. Het klimaat leek toen op dat van een toendra. Grote hoeveelheden zand, onder andere uit de drooggevallen Noordzee, werden over het land afgezet. Daarbij ontstonden er ook duinen en laagtes van uitgeblazen zand. Tijdens onze wandelingen zullen we al deze verschijnselen kunnen zien.

Noordelijke stuwwal.jpg
oorsprong

Details van de wandeling deel I

HUG 6 kaart 1e deel.jpg

De wandeling start bij station Baarn en voert ons al snel langs De Generaal, een gezellige uitspanning. Het pand was oorspronkelijk het Baarnse Buurtstation (1898), gebouwd voor de spoorlijn Baarn – Den Dolder – Bilthoven. Het is nu een rijksmonument en is vernoemd naar Luitenant-Generaal van Heutsz, naar wie ook de laan waaraan het station ligt is vernoemd. 

 ①  Baarnse Bos met Grote Kom

We lopen nu het Baarnse Bos binnen, dat we ook al aan het eind van de vorige etappe zagen. Het bos werd halverwege de 18e eeuw aangelegd als parkbos bij landgoed De Eult en later verbonden met Paleis Soestdijk. Het diende destijds als wandelpark en jachtgebied voor de Nassaus. In de loop der tijd is het meerdere keren uitgebreid en aangepast aan de mode van het moment. Op deze prachtige kaart uit 1745 zie je de eerste fase van de ontwikkeling van het park.

0.4 km 

Centraal in het bos ligt de Grote Kom, een ovale vijver in een natuurlijke laagte die van oorsprong werd gevoed door kwelwater. Rondom de Kom is een strak geometrisch lanenstelsel in de vorm van een sterrenbos aangelegd met rechte zichtassen en kruispunten die het landschap ordenen. De meest markante zichtlaan is de Wittelaan, die begint aan de zuidrand van het bos en over de Kom voert. In een latere fase werd hij verlengd tot aan de top van de Baarnseberg. Andere belangrijke zichtlanen zijn de Torenlaan en de LGvHeutzlaan, die gericht zijn op de kerktoren van Baarn. Deze basisstructuur van lanen is tot op de dag van vandaag herkenbaar.
 

BB basis structuur lanenstelsel.jpg

Flanktop

Duinen

We zijn nu bij de Grote Kom en lopen eromheen. Wanneer je bij de kop van de vijver staat kijk je over het water via de centrale zichtlijn naar het zuiden in de richting het bos en naar het noorden richting de berg. Daarna wandelen we over een laan met lariksen en gaan rechts af, steken bij de stoplichten de Amsterdamsestraatweg over en lopen terug om bij het eerste pad rechtsaf te slaan. We zijn nu in het Paardenbos, waar de rechte laan eerst iets omhooggaat en daarna weer afdaalt. Deze kleine heuvel is geen aparte berg, maar een uitloper van het terras van het Roosterbos, waar we straks echt overheen lopen. We noemen zo’n verhoging een flanktop.  Op de hoogte kaart kun je de duinen duidelijk herkennen.  De rechte lanen gaan over in kronkelende paden langs oude stuifduinen, waar nu grote beuken staan. We slaan rechtsaf en komen op de drukke Hilversumsestraatweg, die we oversteken. Omdat hier onlangs een hek is geplaatst, moeten we een klein stukje terug lopen over het fietspad om bij de ingang van het Roosterbos te komen.

Landgoed 1e en 2e fase
Plateau van het Roosterbos +15 m NAP

Natuurlijk plateau

2.0 km 

Het terras van het Roosterbos vormt een onderdeel van de geïsoleerde stuwwal van de Baarnseberg. Het ligt er enigszins van los en is, net als de Baarnseberg zelf, afgeplat. In dit gebied bevinden zich meerdere grafheuvels die bewijzen dat hier al duizenden jaren geleden mensen hebben gewoond. Aan de westzijde werd het bos begrensd door een brede laan die vanaf de Baarnseberg gericht was op de Domtoren in Utrecht. Deze zogenoemde Domlaan werd al in een vroeg stadium van het landgoed aangelegd, terwijl de heide daarbinnen toen nog niet in bezit was van de eigenaar van De Eult. Wanneer hij met gasten over deze lanen flaneerde, leek het alsof zijn landgoed zich veel verder uitstrekte dan in werkelijkheid het geval was.

② Franse Kamp
Symbool Franse kamp.jpg

wal

2.1 km 
Franse Kamp wal.jpg
Franse Kamp 4.jpg

Wal Franse Kamp  2025 HUG

Midden in het bos ligt een trapezevormige wal met een greppel, die een terrein van ruim drieënhalve hectare omsluit. In de volksmond staat dit gebied bekend als Franse Kamp. De naam lijkt te verwijzen naar een militair kamp van Franse troepen, maar dat is onwaarschijnlijk, aangezien het gebied al op een kaart uit 1768 voorkomt ver voor de Franse tijd. Een andere verklaring is dat het woord kamp hier niet op een legerplaats duidt, maar op een agrarisch perceel te midden van woeste gronden. Op een kaart uit 1812 wordt het terrein bovendien aangeduid als “bos en plantage”, terwijl de omgeving nog grotendeels uit heide bestond. Waarschijnlijk dienden de wal en de greppel daarom als omheining, bedoeld om jonge aanplant te beschermen tegen vraat van wild en schapen.

We lopen nu over het terras van het Roosterbos en kruisen driemaal een pad of laan. Op de hoek van de volgende dwarslaan zien we links en rechts duidelijk de wal van het terrein Franse Kamp. Daarna komen we bij een splitsing en ligt er links van ons een grafheuvel. Bij de volgende kruising bereiken we de Domlaan. Die volgen we een stukje naar het noorden, tot we bijna bij de spoorlijn zijn. Daar slaan we linksaf en zien al snel de voetgangersbrug over het spoor. Links van ons bevindt zich nog een uitgebreide zandafgraving, maar die gaan we deze keer niet bekijken. 

Het Spoor

Ingraving

4.2 km 

Als je op de brug staat, kijk dan eens naar de ingraving die men in de heuvel heeft gemaakt om de locomotieven niet te veel te laten stijgen. In Baarn wordt dit het Ravijn genoemd. Met een diepte van nog geen negen meter is het bepaald geen Grand Canon,  maar bijzonder is wel dat de ingraving vrij smal is. Andere spoorinsnijdingen, zoals die bij Maarn en Crailoo, zijn veel breder. Daar kon de spoorwegmaatschappij kennelijk meer grond aankopen en is veel meer zand afgraven, dat elders goed te gebruiken was.

Eigenlijk is het opmerkelijk dat Baarn aan de spoorlijn Amersfoort–Hilversum ligt, want de kortste route tussen die plaatsen loopt een stuk zuidelijker. Bij de aanleg in 1873-1874 had koning Willem III echter een flinke vinger in de pap: zijn zomerpaleis Soestdijk lag vlak bij Baarn, en hij wilde een station in de buurt hebben. Daarom is de lijn bewust langs Baarn gelegd. Vóór de komst van de spoorlijn was Baarn vooral een aantrekkelijke woonplaats voor de allerrijksten; er stonden toen al enkele grote buitenplaatsen. Met de aanleg van de spoorlijn werd het dorp echter ook interessant voor mensen die in Amsterdam of Utrecht werkten en in Baarn wilden gaan wonen.

③ Hoge Eng / Baarnseberg +16-17m NAP   

Natuurlijk plateau vijver

vijver.jpg
4.9 km 

De naam Baarnseberg komt ook voor in oude akten, zoals in de eerste leenbrief van de Vuursche uit 1394. Daarin wordt gesproken over “een weg tussen Vuerzeberch en Baernerberch, zoals die gelegen is”.
In Baarn zelf wordt voor het hoogste deel van de berg de benaming Hoog Baarn of Hoge Eng gebruikt. Deze laatste naam stamt uit de tijd dat dit gebied nog uit heide en landbouwgronden bestond, die door de Baarnse boeren gezamenlijk werden gebruikt. We zullen dan ook niet aan de naam Hoge Eng tornen en die in combinatie met de Baarnseberg gebruiken.

Baarnse hoogtelijnen.jpg

TopoT 1966

Zoals we in de inleiding al aangaven, zijn veel toppen van de oorspronkelijke stuwwal afgevlakt. Dat geldt ook hier, waardoor men ook wel van het Plateau van de Baarnse Berg spreekt. Het feit dat de relatief grote Wilhelminavijver hier ligt, toont aan dat het gebied  vrijwel vlak is. Bij noemenswaardige hoogteverschillen zou de vijver immers leeglopen. Dat de vijver momenteel leegstaat, komt door een lek in de bodem.

Korte geschiedenis van de Baarnseberg

In 1733 kocht de toenmalige eigenaar van landgoed De Eult (W. Deutz, burgemeester van Amsterdam) een bestaande zandweg over het plateau, die van Soestdijk naar de Sandvoortse molen liep. Deze weg, de Sandvoorder Allee (1), werd beplant met een dubbele rij bomen. Boven op de berg werd een plein met twaalf sterlanen aangelegd. Deze plek kreeg de naam Starreberg (A) en bood – net als het nabijgelegen Eemnesserbergje (e) een schitterend uitzicht over de omliggende dorpen en steden. De kaart laat de toestand van landgoed De Eult in 1745 zien.

3 kaarten.jpg

Niet veel later, rond 1768, werd de centrale zichtlijn in het bos, de Wittelaan (3), doorgetrokken tot  het hoogste punt van de Baarnseberg. Deze top kreeg de naam Hoge Engh (B). Ook daar werd een uitgebreid patroon van sterlanen aangelegd. Daardoor lagen er op korte afstand van elkaar op het plateau twee sterlaanstelsels wat voor Nederland heel bijzonder is. Parallel aan de Sandvoorder Allee werd een derde laan over de berg aangelegd: de Grote Postweg (2) Dit is de latere  Amsterdamsestraatweg. Niet veel later verloor de Sandvoorder Allee (1) helemaal zijn functie en komt in 1812 al niet meer op kaarten voor. 

TopoT 1885

TopoT 1905

Wielerbaan .jpg

Wielerbaan ca 1903 HKB

In de loop van de tijd werden de heidevelden op het plateau beplant met bomen, die als productiebos moesten dienen. Daarmee verdween ook de aantrekkelijkheid van het gebied als uitzichtpunt. In 1874 kwam daar de aanleg van een nieuwe spoorlijn bij, die dwars door het gebied liep en het noordelijke deel isoleerde. Tegelijkertijd zorgde het spoor juist voor een grote vraag naar bouwkavels van rijke Amsterdamse burgers, die hier graag een villa wilden laten bouwen. Het was dan ook niet verwonderlijk dat dit deel van het landgoed in 1896 werd verkocht aan de Baarnsche Bouwterrein Maatschappij, met als doel het terrein te verkavelen tot wat het Wilhelminapark zou gaan heten.
 

De verkoop van kavels kwam echter nauwelijks op gang. Om meer belangstelling te wekken, koos de projectontwikkelaar voor een ongebruikelijk middel: ten zuiden van de Starreberg liet hij een wielerbaan aanleggen. De wedstrijden trokken weliswaar veel publiek, maar niet het soort mensen dat een villa kon laten bouwen. Dit avontuur was dan ook van korte duur en de wielerbaan werd opgebroken en verkocht.

Meer succes had de ontwikkelaar met de aanleg – op eigen kosten – van de Wilhelminavijver. Deze trok wél de juiste doelgroep aan en tussen 1900 en 1920 is de Hoge Eng volledig volgebouwd.
 

Uitzichtoren
Uitkijktoren Baarn.jpg

Uitzichttoren HKB

Op een iets lager punt van de Baarnseberg stond in het Maarschalksbos een houten uitzichttoren op een betonnen fundering. Gebouwd in 1938 als werkverschaffingsproject, bood de toren een panoramisch uitzicht over de omliggende bossen en de nieuwe bebouwing. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de toren door de Duitsers als uitzichtspunt gebruikt, maar 1959 werd hij gesloopt vanwege de slechte staat waarin het bouwwerk verkeerde.
Dit was in het kort de geschiedenis van dit gebied, maar voor de duidelijkheid vatten we de bergen nog even samen in de volgorde van de wandeling.

Starreberg  +16 m NAP   
3 kaarten berg.jpg

Flanktop

Voormalige sterlanen

sterlanen voormalig.jpg

4.9 km

360 panorama Sterreberg.jpg

360° panorama Starreberg, 2025 HUG  Waar is het uitzicht op de toren van Loosdrecht gebleven?

Omdat er in die tijd geen bomen stonden, bood het een prachtig uitzicht over de omgeving. Het was toen in de mode om vanaf hoge punten met mooie vergezichten in de richting van nabijgelegen plaatsen, een stelsel van lanen aan te leggen. Een ander voorbeeld komen we later tegen in Amerongen (etappe  11). Op die wijze werden er op de Starreberg 12 sterlanen gecreëerd.  Deze lanen werden zo ontworpen dat men naast de Sandvoortse molen, de kerktorens van Hilversum, Loosdrecht, Eemnes-Binnen en -Buiten, Baarn, Amersfoort en de Dom van Utrecht kon zien. De laan die naar Utrecht wees, staat bekend als de Domlaan, de weg waar we zojuist nog over wandelden. 

De Starreberg is aan de westzijde van de Wilhelminavijver gelegen op de T-kruising van de Emmalaan en de Beaufortlaan. Deze plaats markeerde vroeger de top van de Sandvoorder Allee, die vanuit het zuiden van het Baarnse Bos naar de Sandvoortse molen liep. Hoewel het een hoog punt is, vormt het niet het hoogste deel van het plateau van de Baarnseberg; strikt genomen is het dus geen echte berg, maar een flanktop.

Zichtlijnen vanaf de berg.jpg

Zichtlijnen vanaf de Starreberg

Eemnesserbergje / De Piek  +21m NAP II 3 m

Vermaakberg, niet toegankelijk met trap

5.0 km 

EN bergje 2.jpg

Eemnesserbergje in de achtertuin van de Seven Gesigten HUG 2025

Het is opmerkelijk dat dit kunstmatige uitzichtheuveltje niet, zoals gebruikelijk, in het midden van de  zichtlanen van de Starreberg ligt, maar ongeveer 100 meter naar het noordoosten. Er is wel eens gesuggereerd dat het oorspronkelijk een grafheuvel was, gelegen naast het oude zandpad. Toen de formele lanen werden aangelegd, zou het heuveltje met een paar meter zijn opgehoogd en van een koepeltje voorzien. Het uitzicht vanaf dit punt over de omgeving moet destijds indrukwekkend zijn geweest en de naam van het bergje is dan ook afgeleid van het “Gesicht op Eemnes Binnen”. Volgens de overlevering kwam Anna Pavlovna, de vrouw van koning Willem II, hier graag. Zij zou van het uitzicht ook tekeningen hebben gemaakt, maar die zijn niet terug gevonden.

Kadaster Seven Gesigten

Tegenwoordig ligt het Eemnesserbergje in de achtertuin van de villa “De Seven Gesigten”, een naam die verwijst naar de zeven kerktorens die oorspronkelijk vanaf het bergje te zien waren. Het heuveltje is ongeveer drie meter hoog en heeft aan twee kanten treden. Het koepeltje is verdwenen en het uitzicht is door de hoge bomen geheel verloren gegaan. Omdat het bergje op privéterrein ligt, is het niet toegankelijk en vanaf de openbare weg nauwelijks zichtbaar. Gelukkig bestaan er enkele foto’s, gemaakt toen het huis te koop stond, die een indruk geven van dit bijzondere stukje geschiedenis.

Baarnseberg / Hoge Eng +17m NAP 

Vakke berg 

sterlanen voormalig.jpg

Voormalige sterlanen

5.4 km

Hoge Eng 360° panorama.jpg

360° [panorama Hoge Eng 2025 HUG

Het hoogste punt van het plateau van de Baarnseberg bevindt zich op de kruising van de Wittelaan en de Nassaulaan. Op dit punt werd het tweede stelsel van sterlanen aangelegd, dat minder gericht was op omliggende dorpen dan dat op de Starreberg. Met de ontwikkeling van het Wilhelminapark verdween ook dit stelsel van lanen. De enige laan die bewaard is gebleven, is de kaarsrechte Wittelaan, die je kunt volgen tot de spoorlijn. Aan de overkant van het spoor loopt de Wittelaan verder over de Grote Kom, helemaal tot het uiterst zuidelijke puntje van het Baarnse Bos. Met bijna twee kilometer is het de langste rechte laan in het bos.

We zijn nu wel zo’n beetje klaar met de Baarnseberg en lopen naar de Sophialaan met de watertoren

④ Watertoren
Watertoren buiten gebruik.jpg

Watertoren buiten gebruik

5.8 km

2025 Niet veel verandert HUG

soc;iale lader.jpg

We lopen nu de Sophialaan naar beneden. Je moet eens letten op het type woningen als je van boven op de berg naar beneden loopt. Langs de Wilhelminavijver staan de enorme villa’s van de welgestelden, imposant en ruim van opzet. Naarmate het terrein afdaalt, worden de woningen geleidelijk bescheidener van omvang en uitstraling, passend bij de middenklasse. 

Helemaal beneden, in het oude dorpsgedeelte, bevinden zich nog kleinere arbeiderswoningen. Het gebied vormt daarmee in letterlijke zin een sociale ladder, waarin het landschap en de ruimtelijke ordening van de bebouwing de maatschappelijke hiërarchie weerspiegelen.

⑤ Brink

6.8 km

We lopen nu door de winkelstraat naar de Brink. Een brink is een open plein of gemeenschappelijke ruimte in een dorp en vormt het historische centrum van een dorp of  stad. Oorspronkelijk deed deze open ruimte dienst als plek voor vee, bijeenkomsten en markten, omringd door belangrijke gebouwen zoals de kerk en markante huizen. Nog altijd is de Brink een overzichtelijke en open plek in het hart van Baarn.

We lopen rond de kerk en komen in de Pekingtuin, een park achter het huis Peking.

Twee Chinese huizen in Baarn
Chinees huis symbool.jpg

Chinees huis

De huizen Peking en Canton in Baarn waren twee opvallende voorbeelden van 18e-eeuwse buitenplaatsen in Chinese stijl, gebouwd door een Amsterdamse koopman, die zijn fortuin vergaarde met handel op China. Hij liet in 1791 Villa Peking bouwen en in 1793 volgde Villa Canton. De oorspronkelijke villa’s werden rond 1900 gesloopt en vervangen door nieuwe gebouwen in neo-rococostijl.

De watertoren van Baarn staat iets lager op de Baarnse Berg, maar nog altijd ruim boven de huizen in de stad beneden. Voor een watertoren is hoogte cruciaal: hoe hoger de toren staat, hoe meer waterdruk er ontstaat, waardoor het water via de leidingen — geheel natuurlijk, dankzij de zwaartekracht — naar de huizen in de omgeving kan stromen, zonder dat extra pompen nodig zijn. Dit was vooral belangrijk rond 1903, toen de toren werd gebouwd, omdat elektriciteit en krachtige pompen nog beperkt beschikbaar waren. Met een hoogte van 29 meter en een waterreservoir van 500 m³ was het destijds een technisch hoogstandje. Na het verlies van zijn functie als watertoren werd het gebouw in 2014 tot woning verbouwd.

Lusje naar Cantonspark

Park

calonade.jpg

Colonade, 2024 HUG

Het volgende lusje naar het Cantonspark kan ik van harte aanbevelen. Het is ongeveer 1.8 km , maar omdat je wat verder weer op de route komt, wordt de wandeling niet veel langer dan als je het overslaat. Het Cantonspark is een historisch park van circa 3,5 hectare met monumentale elementen zoals de Wintertuin, een grote tropische kas uit 1914 en de Colonnade, een elegante halfronde zuilengalerij in klassieke stijl. Het huidige Cantonspark heeft echter geen relatie tot huis vroegere huis Canton , maar is oorspronkelijk aangelegd als botanische tuin. Later werd het als hortus botanicus beheerd door de Universiteit Utrecht. Tegenwoordig onderhoudt de gemeente Baarn het park samen met de Stichting Vrienden van het Cantonspark. Nadat je dit mooie park hebt verlaten kom je nog langs enkele karakteristieke arbeiderswoningen en op de Torenlaan ben je weer op de reguliere route.

Wij lopen om het nieuwe gebouw Peking heen en zijn nu op de Torenlaan. Dit is een oude zichtlijn van het landhuis De Eult, dat aan het einde van deze laan stond. Nadat we het spoor zijn overgestoken komen we in het zuidelijke deel van het Baarnse Bos. Bij een klein heuveltje slaan we links af. Dit is de Grotberg, het restant van een folly die hier ooit gestaan heeft; een heus nagebouwde grot. Deze grot is al vroeg weer verdwenen, maar het heuveltje is er nog. Ook de vijver - de Hoge Kom – is er niet meer. Wij komen nu langs de Kleine Kom.

⑦ Linden Kom en het voormalige huis De Eult

8.4 km

Den Eult huis.jpg

foto Eult ca 1880 HKB

De Linden Kom ook wel Kleine Kom genoemd is onderdeel van de oudste parkaanleg en staat al op de eerste kaarten van het gebied. Hij lag vlak bij het oude landhuis De Eult, dat eind 19e eeuw is afgebroken. Onlangs is de vijver helemaal opgeknapt.

⑧ Loofgang of Berceau
bos.jpg

loofgang

8.5 km

lootgang.jpg

Loofgang 2024 HUG

Deze loofgang, ook wel berceau genoemd is in de 18e eeuw aangelegd. De takken van de eiken en beuken werden aan de bovenkant verbonden, zodat een soort tunnel ontstaat.  Ze bood de wandelaars beschutting tegen de felle zon, tijdens het wandelen in het park. Vooral voor dames, die in die tijd niet bruin mochten worden, vormde de loofgang een elegante en praktische oplossing, terwijl hij tegelijk zorgde voor een koele en intieme sfeer in de tuin. Deze berceau in het Baarnse Bos is een van de weinige historische loofgangen in Nederland die nog intact is. Na de loofgang komen we in het Slingerbos. De naam zegt het al de paden slingeren; een kernmerk van de Engelse landschapstijl.

We lopen het bos uit en we staan weer op een zichtlijn, nu die van paleis Soestdijk gericht op de Naald van Waterloo. De Naald van Waterloo in Baarn is een monument uit 1815 ter ere van Willem Frederik, prins van Oranje en latere koning Willem II. Het herdenkt zijn moedige optreden tijdens de Slag bij Quatre Bras op 16 juni 1815, voorafgaand aan de Slag bij Waterloo, waar hij de Franse opmars wist te stoppen. Daarmee leverde de prins een belangrijke bijdrage aan de overwinning op Napoleon. Later komen we nog een herdenkingszuil ter nagedachtenis van deze slag tegen (etappe 11).

Paleis Soestdijk.jpg

Zo dus niet

Als je bij het Paleis bent kun je hier een selfie maken met het paleis op de achtergrond, maar even oppassen dat er geen auto’s op de foto staan!

Details van de wandeling deel II

kaart deel 2.jpg
⑨ Paleis Soestdijk met fontein

Over paleis Soestdijk en de tuin zijn veel verhalen geschreven, maar ik ga er hier niet verder op in, omdat we die nu niet zullen bezoeken.
Maar toch wil ik je één wetenswaardigheid niet onthouden. Een beetje tuin met grandeur had in de 18e en 19e eeuw een grote fontein. In die tijd waren er echter nog geen sterke pompen om voor een fraaie spuiter voldoende druk op te bouwen. De oplossing was een watertoren met daarbovenop een windmolen, die het water in een reservoir pompte. Door de opgebouwde waterdruk kon men zo toch een fontein laten spuiten — al was die waarschijnlijk niet zo hoog als op het plaatje uit 1694. Als er niet voldoende wind was, kon de molen ook nog met paarden worden aangedreven. De toren van deze wind/rosmolen bestaat nog steeds en is de oudste van Nederland. Toch iets bijzonders! De huidige tuinen zijn door de familie Zochter, bekende tuinarchitecten,  her-ingericht en de oorspronkelijke fontein is verdwenen.

⑩ De kanalen van de Laagte van Pijnenburg.

9.6 km

Na de Baarnse hoogtepunten zijn we nu op een dieptepunt beland. In de lage gebieden tussen de eilanden van de heuvelrug (Vuurseberg, Baarnseberg en Soestereng) heeft zich op uitgebreide schaal veen ontwikkeld. Zie kaartje.  Dit veen is sinds de late Middeleeuwen afgegraven en moest worden afgevoerd. Om dit mogelijk te maken, groef men een al in 1239 een turfvaart, de Oude Gracht, door de Laagte van Pijnenburg naar de Eem. Dit oorspronkelijke kanaal bleek al spoedig te klein en in 1339 gaf de bisschop te Utrecht toestemming een nieuwe vaart graven de  Pijnenburgergrift of Praamgracht. Een praam is een platbodem schip, dat voor die taak zeer geschikt was. In de loop van de 19e eeuw werd de Praamgracht steeds minder gebruikt en vervult zij nu alleen nog een rol in de waterhuishouding van het gebied.

kanaal

We passeren de Praamgracht en steken de grote weg bij de stoplichten over en staan hier aan de denkbeeldige oever van een kanaal dat er nooit is gekomen. Want het had maar een haar gescheeld of er lag hier een kanaal zo breed als het Noordzeekanaal. Dat zit zo.

Tot het begin van de 17e eeuw was Utrecht een van de belangrijkste handelssteden van Nederland. Maar omdat de stad niet aan open water lag, verloor ze haar betekenis toen zeehavens als Amsterdam en Rotterdam in opkomst kwamen. Om het tij te keren, werd rond 1640 een plan gemaakt voor een kanaal van Utrecht via Soestdijk naar de Eem en verder naar Spakenburg. Zo zouden grote schepen tot aan de stad kunnen varen. Door de hoge kosten, technische problemen en verzet van landeigenaren ging het plan echter niet door. Ook een hernieuwde poging rond 1720 strandde en het kanaal werd nooit gegraven. Op deze kaart zie je hoe het had kunnen lopen — als Utrecht zijn waterweg naar zee had gekregen.

Nu komt de vraag voor onze wandelaars / lezers:


Utrecht had al een uitstekende verbinding via de Vecht, die bij Muiden in de Zuiderzee uitmondde. Waarom wilde men dan een duur nieuw kanaal via de  Eem naar de Zuiderzee ?  Voor het antwoord klik hier.

Waar ligt de dijk
Waar ligt de dijk van Soestdijk?

Dijk

Enige tijd dacht ik dat er een rivierdijk moest zijn die het lage achterland van Soest en Baarn beschermde tegen de Eem, die destijds in open verbinding stond met de Zuiderzee. Maar die dijk bleek onvindbaar, want de werkelijkheid ligt iets anders. De Soestdijk werd namelijk rond 1370 in opdracht van de bisschop van Utrecht aangelegd als verbindingsweg tussen Soest en Baarn. En nu blijkt dat het woord dijk ook gebruikt werd voor een (verhoogde) weg. Zo zit het dus. Zie ook nog even dit kaartje.

Soestereng  +16-21m NAP 

Natuurlijk plateau

10.2 km

Soestereng kaart.jpg

TopoT 1900 en 2025 

AHN hoogtekaart met hoogteprofiel van de stippellijn

De Soestereng vormt de laatste van de drie geïsoleerde heuvels tussen het Gooi en de eigenlijke Utrechtse Heuvelrug. Ook deze stuwwal bestaat uit een vrij vlak plateau dat gemiddeld 15 meter boven het omliggende landschap uitsteekt. Eeuwenlang werd de eng als gemeenschappelijke landbouwgrond en heidegebied gebruikt. Rond 1900 bevonden zich hier nog tien schaapskooien, die inmiddels alle zijn verdwenen. De oorspronkelijke grofzand- en grindlagen van de stuwwal zijn tegenwoordig bedekt met een dikke humuslaag, ontstaan door langdurige landbouwactiviteiten, waaronder de teelt van gewassen en het jaarlijks omploegen van het land.

De oude Heer- / Postweg tussen Amsterdam en Amersfoort en verder naar Duitsland - die we ook al op de Zuiderheide bij Hilversum zijn tegengekomen (etappe 4) - liep recht over de eng. In die tijd schrok men er niet voor terug om een stukje te klimmen en had als voordeel dat men zo droge voeten hield. De onderweg – de Soestdijk - door het dorp was soms erg drassig. Aan de steile zuidzijde van de eng is dit oude pad in de loop der eeuwen uitgesleten tot een holle weg. Toen het verkeer met voertuigen toenam, raakte de lager gelegen weg door het dorp toch meer in gebruik, terwijl de bovenweg (nu de Molen- en Kolonieweg) slechts lokaal van betekenis bleef.
 

360 Zuider eng.jpg

360° panorama Zuidereng, 2025 HUG.  Zo zag de hele eng er uit in 1900

In 1900 was de eng nog grotendeels onbebouwd. In de jaren dertig verschenen de eerste woningen op de flanken en tot in de jaren negentig vond er op de noordelijke eng aanzienlijke bebouwing plaats. Dankzij de inzet van diverse actiegroepen kon worden voorkomen dat, zoals in Baarn het geval is, de gehele eng werd bebouwd. Zoals we later op de wandeling zullen zien is heeft het zuidelijke deel van de eng zijn oorspronkelijke agrarische karakter grotendeels behouden. Zie het bovenstaande kaartje met situatie in 1900 en 2025.

We beginnen langzaam te klimmen richting de Soestereng. Na ongeveer een kilometer wordt de steiging van ongeveer 5% merkbaar en we zijn bijna bij de eerste heuvel van de Soestereng: de Lazarusberg.

10.9 km

Lazarusberg  +21m NAP

Natuurlijke berg 

Lazarusberg ca 1900 HUA .jpg

Hoe wel de Soestereng een afgeplat plateau is, zijn er toch een paar hoger delen met de Lazarusberg als het hoogste punt. Oorspronkelijk heette hij Lasenberg, een naam die later werd verbasterd tot Lazarusberg. De heuvel heeft dus niets te maken met melaatsen of dronken mensen. In de 19e eeuw bood hij nog een panoramisch uitzicht over de omgeving, maar daarvan is tegenwoordig niets meer te zien. Beklim je de top, dan word je omringd door bomen en zelfs in de winter is het uitzicht minimaal.

We dalen weer af en vervolgen onze route door dit deel van de eng dat volledig is bebouwd. Komen door een paar steegjes en straten en zijn bij onze volgende hug te komen. De Steenberg,

⑪ Steenberg met watertoren  +20 m NAP 

Natuurlijke berg Watertoren buitengebruik

Watertoren buiten gebruik.jpg

11.5 km

Watertoren Soest.jpg

Niet veel veranderd, hehalve de bomen  2025 HUG

Brakensiek Soestereng.jpg

Brakensiek 1874 HKB

De Steenberg is de tweede top op de platte Soestereng. Op een kaart van Brakensiek uit 1876 wordt hij al met de naam “Steenenbergje” aangeduid. Op dit hoge punt staat, net als in Baarn, een watertoren.  Maar de torens zijn totaal verschillend van elkaar. De watertoren in Baarn, gebouwd in 1903, is uitgevoerd in neorenaissancestijl, terwijl die in Soest uit 1931 een zakelijk-expressionistische stijl heeft en met 29 meter vijf meter hoger is. Beide torens zijn herbestemd tot woningen en hebben de status van rijksmonument. Je zult er maar in wonen; het uitzicht is vast fantastisch, maar hoe zet je de IKEA kasten tegen de ronde muur?

DeWite Burchthoeve AE.jpg

Bommelstein nu, HUG

Wat verder komen wij bij een groot evenementen(gras)terrein. Aan de rechterkant staat een landhuis met een torentje dat doet denken aan Bommelstein. Dit pand, De Binckhorst, in de volksmond ook wel De Witte Burcht genoemd, werd gebouwd in 1913. Op een ansichtkaart uit die tijd is te zien dat dit deel van de eng toen nog onbebouwd was.

Even verderop zie je een ander groot landhuis: De Witte Burchthoeve, gebouwd in 1942–1943. Volgens overlevering onderhield de opdrachtgever nauwe contacten met de Duitse bezetter en vermoedelijk is het daarom mogelijk geweest een dergelijke groot huis in oorlogstijd te bouwen.

Wij komen door een tunneltje en zijn ondertussen op de oude postweg, een van de oudste wegen in Soest beland. Iets verderop begint het open gedeelte van de Eng. Hier krijg je een goed beeld van hoe het landschap er vroeger moet hebben uitgezien: wijds en vlak. Toch staan we zelf nog steeds op een wat lagergelegen stuk, waardoor het uitzicht beperkt blijft tot de omliggende velden. Jammer genoeg dus nog steeds geen vergezichten.
 

Duitse FLAK stelling op de eng

Duitse FLAK stelling beslaat groot deel Zuidereng  HVS

Soesterengh stellung SLS.jpg

Duitse FLAK kanonnen op de Soestereng 1943 HVS

Tijdens de oorlog bouwden de Duitsers op een groot deel van de Zuidereng verschillende bunkers en een FLAK-batterij. Deze bestond uit luchtafweergeschut – de zogenoemde Flugabwehrkanonen – ter verdediging tegen geallieerde luchtaanvallen op het nabijgelegen vliegveld Fliegerhorst Soesterberg. Na de oorlog werden de bunkers opgeblazen en werd het terrein weer in gebruik genomen als landbouwgrond.

⑫ De Windhond

13.3 km

2100.0013 De Windhond anno 1920.jpg

De oude Windhond ca 1930 HVS

Even verderop zien we de molen De Windhond. Dit is niet de oorspronkelijke molen uit 1737, want die raakte in verval en werd in 1930 gesloopt. De molen die hier nu staat is een herbouwde versie, geplaatst op een iets andere locatie met meer windvang en een markantere positie in het landschap. In 2008 werd hij officieel in gebruik genomen en sindsdien wordt er regelmatig door vrijwilligers gemalen.
Kom je erlangs terwijl de wieken draaien, loop dan gerust eens binnen. Een werkende molen is indrukwekkend om te zien. Misschien mag je zelfs even de stelling op en met een beetje geluk vang je daar in de verte een glimp op van de toren van Amersfoort, de Lange Jan. Maar let goed op: blijf altijd achter het touwtje, want je wilt geen klap van de molen krijgen. Want het spreekwoord zegt…….

uitzicht Afoort Windhond.jpg

Uitzicht op Amersfoort met de Lange Jan vanaf de stelling van de WIndhond

De oude postweg (nu de Kolonieweg) gaat hier rechtdoor en vormt hier de al eerdergenoemde holle weg. Wij lopen die niet omdat we dan de Engerberg onze laatste hug zouden missen.

OD met WIndhond.jpg

Deze selfie met De Windhond en zonder auto’s is wel gelukt

Engherbergje / Engerberg    19m || 1m 
grafheuvel.jpg

Grafheuvel. Niet betreden

13.5 km

Engerberg 1985 HVS

De Engerberg vormt een iets hoger gedeelte van de zuiderlijke Soestereng. Strikt genomen ligt het hoogste punt bij de grafheuvel in het perkje aan je rechterhand - lokaal beter bekend als het Engherbergje-  maar in de praktijk wordt het hele gebied als de Engerberg aangeduid. Vanaf hier zie je goed hoe vlak de Soestereng eigenlijk is: het hoogteverschil met de Lazarusberg bedraagt nog geen drie meter. Onlangs het de grafheuvel nog gerestaureerd. 

We dalen nu de Eng af via een smal pad en zijn daarmee bijna aan het einde van onze wandeling. Een paar honderd meter verder ligt station Soest Zuid. Vanaf hier kun je de trein nemen terug naar Baarn of verder reizen in de richting van Utrecht.

bottom of page